Amela Ibišević*1, Emsel Papić1, Lejla Čano Dedić1,, Sabina Šegalo1
1Univerzitet u Sarajevu, Fakultet zdravstvenih studija, Laboratorijske tehnologije
*Dopisni autor: Amela Ibišević, Univerzitet u Sarajevu, Fakultet zdravstvenih studija, Laboratorijske tehnologije, Sarajevo, Bosna i Hercegovina, email:amela.ibisevic@fzs.unsa.ba
DOI: https://doi.org/10.17532/dzn.2023.026
Sadžetak
Uvod: Povećanje koncentracije olova u okolišu posljedica je intenzivne industrijalizacije i urbanizacije. Toksična djelovanja olova zasnivaju se na inhibiciji aktivnosti velikog broja enzima, indukciji oksidativnog stresa i disregulaciji biosinteze proteina. Najčešći put unosa u općoj populaciji je ingestija kontaminirane hrane i vode, dok je inhalatorni put najčešće povezan sa profesionalnom izloženošću u različitim zanimanjima. Cilj istraživanja je evaluirati laboratorijske metode i biomarkere u procjeni izloženosti olovu.
Materijal i metode: Za potrebe neeksperimentalnog kvalitativnog istraživanja korišteni su dostupni naučni članci publicirani na engleskom jeziku u relevantnim bazama podataka (MEDLINE i ScienceDirect). Pretraga baza provedena je upotrebom ključnih riječi: „laboratory diagnostics“, „occupational exposure“, „lead“.
Rezultati: Najširu primjenu u laboratorijskoj dijagnostici kod procjene profesionalne izloženosti olovu imaju atomska apsorpciona spektrometrija (AAS) kao zlatni standard i induktivno spregnuta plazma sa masenom spektrometrijom, koja se zbog niske granice detekcije opisuje kao senzitivnija metoda u poređenju sa AAS. Koncentracija olova može se odrediti u brojnim biološkim uzorcima, ali se u laboratorijskoj praksi najčešće upotrebljavaju krv i urin. Kao najznačajniji biomarker u praćenju izloženosti koristi se enzim dehidrataza δ-aminolevulinske kiseline (ALAD) u krvi, kojeg karakterizira progresivna inaktivacija olovom i negativna korelacija sa koncentracijom olova. Također, koncentracija delta-aminolevulinske kiseline u urinu (δ-ALA-U) odražava stanje narušene funkcije enzima u biosintezi hema, te se smatra da dodatno određivanje cink protoporfirina u krvi i koproporfirina u urinu značajno doprinose u procjeni poremećaja izazvanih profesionalnom izloženošću olovu.
Zaključak: Adekvatno praćenje izloženosti olovu ovisi o dostupnosti i karakteristikama primijenjenih laboratorijskih metoda, te specifičnosti i osjetljivosti biomarkera. Zbog toga, precizno određivanje koncentracije ALAD i δ-ALA-U, uz dodatne biomarkere, postaje imperativ za poboljšanu evaluaciju profesionalne izloženosti i omogućava pravovremeno poduzimanje preventivnih mjera.
Ključne riječi: olovo; profesionalna izloženost; laboratorijska dijagnostika; biomarkeri;